Astronomisch uurwerk

Een astronomisch uurwerk is een klok waarop men allerlei bijzonderheden kan aflezen over de tijd en de stand van de zon, maan en dierenriem aan de hemel. Het dagelijkse gebeuren op die hemelkoepel, en dat zowel ’s nachts als overdag, wordt als het ware op de wijzerplaat van het uurwerk geprojecteerd.

Het astronomisch uurwerk is gemaakt op basis van principes die al in de oudheid ontwikkeld werden. In hoofdzaak kan men er het volgende op aflezen:

1. De wijzer met het handje geeft de plaatselijke zonnetijd in middelbare waarden aan.
2. De wijzer met pijl rechts daarvan geeft de plaatselijke burgerlijke tijd aan. De wijzer wordt tijdens de zomertijd één uur naar rechts verplaatst.
3. De onderliggende wijzerplaat geeft een projectie van de hemelkoepel. Het blauwe deel geeft de dag aan, het donkere deel de nacht en de grijze overgang de schemering.
4. Over de wijzerplaat draait in één sterredag (is één normale zonnedag minus vier minuten) de dierenriem. Men kan aflezen waar de verschillende dierenriemtekens aan de hemel gezocht moeten worden. Hierbij is 12 uur het zuiden, 6 uur het oosten, 1 uur het westen enz. Ook kan men aflezen welk teken van de dierenriem juist opkomt of net ondergaat.
5. Op de zonnewijzer met handje bevindt zich een zonnetje. Dit zit verschuifbaar op de wijzer, zodat het altijd in de dierenriem blijft. Hiermee kan men vaststellen in welk teken van de dierenriem de zon zich op een bepaald moment bevindt. Maar ook geeft de positie van de zonneschijf op de onderliggende wijzerplaat enigszins aan waar de echte zon aan de echte hemel gezocht moet worden. Wijst bijvoorbeeld de wijzer met het zonnetje naar 12 uur, dan staat de echte zon in het zuiden.
6. De maanwijzer eindigt in een maanbolletje. Dit geeft de schijngestalten van de maan aan.
7. De plaats van de maan aan de hemel vindt men in de kruising van de maanwijzer met de buitenzijde van de dierenriem.
8. Wanneer de wijzers van de zon en maan samenvallen met de drakewijzer, zal er een zons- of maansverduistering optreden.