Naslagwerk Hartfalen

Bij hartfalen is de pompfunctie van het hart verminderd, met allerlei vervelende lichamelijke gevolgen zoals kortademigheid, zwelling van de onderbenen en vermoeidheid.

Hartfalen komt ongeveer bij 1-2% van de volwassen bevolking voor in ontwikkelde landen. Hoe ouder je wordt hoe hoger kans op hartfalen. Dit kan oplopen tot 10% en nog verder meer bij een leeftijd hoger dan 70 jaar.

Onder de 65 jaar komt hartfalen nog nauwelijks voor. Bij mannen 2,3 per 1.000 mannen en bij vrouwen 1,8 per 1.000 vrouwen. Voor mannen en vrouwen van 65 jaar en ouder is dit 60,9 per 1.000 mannen en 64,8 per 1.000 vrouwen.

Hartfalen kan op grond van de klachten onderverdeeld worden volgens de NYHA-classificatie, dit staat voor New York Heart Association.

De NYHA-classificatie bestaat uit vier klassen.

• Klasse I: kortademigheid alleen bij flinke inspanning, geen symptomen tijdens normale activiteiten.
• Klasse II: kortademigheid treedt op bij matige inspanning.
• Klasse III: kortademigheid treedt al op bij geringe inspanning.
• Klasse IV: kortademigheid in rust.

Hartfalen kent vele verschillende oorzaken:

Systolisch hartfalen 

Oftewel een verminderde knijpkracht van de linkerhartkamer of beide hartkamers, veroorzaakt door:

• een hartinfarct. Als gevolg van een hartinfarct is een gedeelte van de hartspier afgestorven en verlittekend en daardoor is een deel van de pompfunctie verloren gegaan.
• stofwisselingsziekten waardoor uiteenlopende lichaamsstoffen in de spier opstapelen en uiteindelijk de spierfunctie nadelig beïnvloeden.
• een infectie van de hartspier, doorgaans door virussen.
• een toxische oorzaak, zoals alcohol, en bepaalde medicijnen tegen kanker die de hartspier beschadigen.
• een metabool probleem, bijvoorbeeld een gebrek aan bepaalde vitamines.

Diastolisch hartfalen

Oftewel een stoornis in de relaxatie van het hart waardoor tijdens de vullingsfase maar weinig bloed de linkerkamer in kan stromen. Het mechanisme hiervan is niet helemaal bekend, maar de volgende factoren spelen een rol:

• Veroudering.
• Langdurig bestaande hoge bloeddruk.
• Bepaalde vormen van hartaandoeningen, bijvoorbeeld een hypertrofische cardiomyopathie (verdikte hartspier).
• Hartklepgebreken ( door infectie, slijtage/ouderdom of aangeboren).
• Een lekkende hartklep waardoor (een deel van) het bloed weer terugstroomt en weer dezelfde weg moet afleggen.
• Een vernauwde hartklep.
• Hartritmestoornissen. Soms wordt hartfalen veroorzaakt door lang aanhoudende hartritmestoornissen, waarbij door een lang aanhoudende versnelde hartslag het hart minder goed in staat is om bloed rond te pompen.
• Pericardziekten. Dit zijn ziekten van het hartzakje dat het hart grotendeels omhult. Ziekten van het hartzakje kunnen leiden tot een instroombelemmering van het hart. Het hart heeft dan te weinig ruimte om volledig te ontplooien, waardoor onvoldoende bloed het hart instroomt.

Factoren die acuut hartfalen kunnen veroorzaken

• Acuut hart infarct
• Snelle hartslag (boezemfibrilleren of kamer ritme stoornissen)
• Forse stijging bloeddruk
• Infectie
• Te veel zout/vocht inname
• Trage hartfrequentie
• Toxische middelen (alcohol, drugs)
• Medicatie zoals , NSAID, prednisolon, chemotherapie

• Opvlamming COPD

• Longembolie
• Operatie complicaties
• Stress
• Hormonale veranderingen
• CVA
• Acute mechanische veranderingen in het hart

De diagnose hartfalen wordt gesteld op basis van diverse onderdelen:

1. Anamnese
2. Lichamelijk onderzoek
3. Hartfilm
4. Bloedonderzoek
5. Echo

De behandeling van hartfalen is in eerste instantie gericht op het achterhalen en behandelen van de onderliggende oorzaak. Oorzaken zijn bijvoorbeeld vernauwingen in de kransslagaders, een kleplekkage of een klepvernauwing.

Verminderde spierkracht hart

Als sprake is van een verminderde spierkracht van het hart, bestaat de medicamenteuze behandeling uit de volgende medicijnen:

1. ACE-remmers en ARB's: ACE verlaagt de bloeddruk omdat vaatvernauwing wordt tegen gegaan.
2. Bètablokkers: verlagen de hartfrequentie.
3. Kaliumsparend diuretica zoals spironolacton en eplerenon.
4. Zo nodig wordt ook een Diuretica (vochtafdrijver) toegevoegd: deze middelen stimuleren de vocht- en zoutafdrijving door de nieren waardoor het circulerend volume daalt.
5. Angiotensine Receptor-Neprilysin Inhibitors (ARNI), momenteel verkrijgbaar onder de merknaam Entresto, dit is een combinatiepreparaat. Het zorgt voor vaatverwijding, zoutuitscheiding en diurese en onder andere stijging van de  nierdoorbloeding.

Als ondanks optimale medicatie nog steeds sprake is van hartfalen in klasse II of III van de NYHA classificatie, kan een biventriculaire ICD of pacemaker worden overwogen.

De behandeling Hartfalen behoort multidisciplinair te zijn!

Tijdens de behandeling dient er aandacht te zijn voor onder andere:

• De patiënt kent de oorzaken en symptomen van hartfalen.
• Er is aandacht voor lifestyle.
• Indien mogelijk wordt er met zelfmonitoring gewerkt.
• Er is kennis over de medicatie.
• Er is kennis van eventuele implantatie devices.
• Er is aandacht voor preventie; bijvoorbeeld inentingen.
• Er is aandacht voor dieet; ook voor alcohol.
• Stop met roken programma’s worden aangeboden.
• Patiënt neemt deel aan de fysieke revalidatie.
• Er wordt gekeken wat de patiënt na de revalidatie aan Sport en vrijetijd het beste kan gaan doen.
• Er is aandacht voor optimaal slapen.
• Seksualiteit.
• Psychosociale aspecten.
• Werken?

Hartfalen en psychologische factoren

Tijdens de informatiebijeenkomst zijn een aantal psychologische thema’s besproken waar mensen met hartfalen mee te maken kunnen krijgen. Dit verschilt per persoon, en per fase van de ziekte. In het algemeen kan worden gesteld dat psychologische factoren meespelen:

• In de manier waarop iemand met een situatie omgaat;
• Een risicofactor kan zijn voor complicaties of een minder goede gezondheid.

De diagnose hartfalen, en de gevolgen hiervan, kan u in psychisch opzicht uit balans brengen. De mate waarin een gebeurtenis of situatie u uit balans brengt heeft te maken twee dingen: (1) draagkracht, en (2) draaglast.

1. Onder draagkracht verstaan we het vermogen om met veranderingen om te gaan, en wordt ook wel omschreven als ‘datgene dat je aankunt’.
2. Onder draaglast verstaan we de veranderingen die optreden in uw leven, ofwel ‘dat wat er op je bordje ligt’.

Doorgaans zijn mensen heel veerkrachtig. Het kan echter zo zijn dat er gedurende langere tijd sprake is van een grotere draaglast dan draagkracht, met overvraging als gevolg. Dit kan klachten geven (bijvoorbeeld, vermoeidheid, sombere stemming, prikkelbaarheid, minder zin om dingen te ondernemen). Fenomenen die veel voorkomen als reactie op de diagnose ‘hartfalen’ zijn (1) somberheid, en (2) angst.

1. Bij somberheid spelen vaak negatieve gedachten een rol, vaak gerelateerd aan ‘minder kunnen’. Deze gedachten veroorzaken een somber gevoel, en doordat u zich somber voelt heeft u minder zin om dingen te ondernemen en doet u minder. Hierdoor bestaat de kans dat u in een neerwaartse spiraal terechtkomt.
2. Bij angst is er sprake van aanhoudende ongerustheid over het lichamelijk functioneren. Hierdoor kunt u erg op uw lichaam gaan letten en elke sensatie die u ervaart als een alarmsignaal zien. Dit kan veel spanning geven, en maakt u vaak ook (onnodig) voorzichtig in het dagelijks leven.

Zowel bij somberheid als angst is het belangrijk om een mogelijk aanwezige vicieuze cirkel te doorbreken door actief te blijven, en uzelf af te vragen waarom iets u somber of angstig maakt en of dit wel een reële gedachte is.

Omgaan met problemen of zorgen (coping)

Er zijn heel veel manieren van omgaan met een probleem of zorgen die u heeft. Er is niet één juiste manier, iedereen heeft zijn eigen manier. Het is wel belangrijk om verschillende manieren te hebben waarop u terug kunt vallen.

Het is goed om zo nu en dan uw emoties te delen met mensen in uw omgeving, maar daarnaast ook actief op zoek te gaan naar oplossingen voor problemen die u ervaart.

Merkt u dat u blijft piekeren, en dat u niet meer goed tot het oplossen van problemen komt? Dan is het misschien tijd om aan de bel te trekken bij mensen in uw omgeving of betrokken hulpverleners.

Leefstijlveranderingen

Mensen met hartfalen krijgen allerlei leefregels, om te zorgen dat de ziekte zo lang mogelijk stabiel blijft. Denk bijvoorbeeld aan stoppen met roken, vocht- en zoutbeperking, beweegadvies. Het is niet altijd makkelijk om deze allemaal (tegelijkertijd) op te volgen. Een aantal tips:

• Pak niet te veel veranderingen in één keer op, maar doe dit stap-voor-stap.
• Stel haalbare doelen om positieve ervaringen op te doen.
• Vraag zo nodig hulp van mensen in uw omgeving of van hulpverleners.

Hartfalen en de omgeving

Doordat de omgeving (partner, kinderen, vrienden, familie) ook te maken kunnen krijgen met de gevolgen van hartfalen, bijvoorbeeld doordat de mogelijkheden beperkter zijn, is het belangrijk om dit met elkaar te bespreken. Door open te communiceren en de tijd nemen om een nieuwe balans te vinden in bepaalde activiteiten, verloopt dit waarschijnlijk het meest soepel. Ook de mensen om een patiënt heen kunnen te maken hebben met gevoelens van angst of somberheid als gevolg van de diagnose hartfalen bij een naaste.

Ondersteuning afdeling Medische Psychologie

We zien dat een groot deel van de mensen zelf een balans vindt in de nieuwe situatie, na het diagnosticeren van hartfalen. Wanneer er echter blijvend klachten van psychologische aard zijn, waar u hinder van ondervindt in het dagelijks leven, kan de betrokken cardioloog verwijzen naar de afdeling Medische Psychologie.

Hier wordt altijd gestart met een kennismakingsgesprek, waarin wordt gekeken op welke manier we u het beste kunnen helpen.

Bij hartfalen kan het hart door onherstelbare schade niet meer goed pompen. Dit kan de volgende klachten geven:

• Snel kortademig
• Vermoeidheid/ minder energie
• Benauwd bij platliggen of bukken
• Onrustig slapen
• Vocht vasthouden: dikke voeten/onderbenen
• Duizelig

Door deze symptomen moet in het dagelijks leven rekening gehouden worden met verminderde fysieke mogelijkheden. Toch ben je als patiënt zeker niet veroordeeld tot gedwongen rust. Het is goed mogelijk om een aangepast actief leven te leiden.

Wel is het dan noodzakelijk om je algehele conditie op peil te houden!

Hartfalen-revalidatieprogramma

Met toestemming van de cardioloog is het mogelijk om aan een hartfalen-revalidatieprogramma mee te doen. Tijdens het programma werk je aan je uithoudingsvermogen en spierkracht. Er wordt 3 maanden lang 2 keer in de week getraind. Het programma vindt plaats in groepen van maximaal 4 personen. Iedereen traint hierbij wel naar eigen kunnen onder begeleiding van gespecialiseerde fysiotherapeuten.

Voorafgaande aan het programma vindt een intakegesprek plaats met de consulent hartrevalidatie waarbij uw doelen worden besproken en een behandelplan met u wordt gemaakt. Daarna vindt een inspanningstest bij de sportarts plaats. De sportarts en het team van de hartrevalidatie bespreken wat de beste groepskeuze is en melden u daarvoor aan. Vervolgens start u met de hartfalen revalidatie. Ook vindt dan een 6 minuten wandeltest plaats en een test voor spierkrachtbepaling. Deze laatste 2 testen worden aan het eind van het programma nog een keer herhaald. Tijdens de revalidatie is er ook aandacht voor uitleg over leefstijl.

We streven ernaar dat deelnemers, na afloop, een actiever leven kunnen leiden ondanks de verminderde hartfunctie.

Dieet bij hartfalen

Bij hartfalen is de pompfunctie van het hart verminderd. Het hart heeft moeite om het bloed in het lichaam rond te pompen. Door het zout en vochtinname te beperken kan het hart beter functioneren. Hierdoor kunnen de klachten verminderen.

Vochtbeperking

Te veel vocht in de bloedbaan zorgt dat het hart harder moet werken. Dit is belastend voor het hart bij hartfalen. Het vocht (oedeem) hoopt zich op in de enkels, voeten of longen. Om dit te voorkomen, adviseert de arts een vochtbeperking van 1500-2000ml. Enkele praktische tips:

• Verdeel het vocht over de dag
• Gebruik kleine kopjes en glazen
• Vul een fles van 1500 ml met water en zet deze op het aanrecht. Bij elke consumptie vocht dezelfde hoeveelheid uit de fles gieten
• Neem medicatie in bij de maaltijd (bijvoorbeeld met appelmoes, vla of yoghurt)zodat u geen extra vocht hiervoor hoeft te gebruiken
• Gebruik smeerbaar beleg op brood, hierdoor krijgt u minder snel een droge mond
• Kauw het eten goed, hierdoor krijgt u minder snel een droge mond

Niet alleen water, koffie, thee en sappen moeten worden meegeteld bij de vochtinname. Ook soep, vla, pap, appelmoes moeten worden meegerekend. Als er meer dan 1 stuk fruit (= 100 gram) wordt gegeten, telt elk extra stuk fruit voor 100 ml.

Op de momenten dat u toch nog dorst heeft, kunnen de volgende producten dorstlessend zijn:

• Ijsklontje, eventueel met citroen of munt
• Kauwgum
• Zuurtje
• Pepermunt
• Waterijsje
• Plakje komkommer of tomaat

Zout en plasmedicatie kunnen juist voor meer dorst zorgen.

Zout

Gemiddeld hebben wij in Nederland een zoutinname van 9 gram per dag. Terwijl het advies is om maximaal 6 gram zout per dag te gebruiken. Dit lijkt best veel, maar doordat er van nature al zout in de dagelijkse producten zit, zal het toegevoegde zout zoveel mogelijk beperkt moeten worden. Te veel aan natrium is slecht voor hart en vaten.

Beperking van het gebruik van natrium:

• Kies voor verse producten;

Aan producten uit pot, blik of kant- en klaar wordt zout toegevoegd voor de houdbaarheid.

• Voeg geen zout toe;

Breng het eten op smaak met verse of gedroogde kruiden, kruidenmixen zonder zout, specerijen, ui, prei, knoflook, paprika, rode peper, gember.

• Gebruik geen zoute smaakmakers, zoals Maggi, kant en klare kruidenmixen, mosterd, tomatenpuree, tomatenketchup, juspoeder, strooiaroma, ketjap, sojasaus, bouillonblokjes; Voor een zoutarme soep kunt u de helft van de bouillonblokjes gebruiken zoals geadviseerd wordt op de verpakking, als u verder gebruikt maakt van kruiden zonder zout in de soep.
• Ook kaliumzout kan een alternatief zijn. Het heeft een zoute smaak en houdt geen vocht vast. Belangrijk om te weten is dat kaliumzout niet gebruikt mag worden als u kaliumsparende plasmedicatie gebruikt (bijvoorbeeld: Eplerenin, Inspra, Spironolacton, Triamtereen) of als u nierfunctiestoornissen heeft. Overleg daarom eerst met uw cardioloog of kaliumzout een goed alternatief voor u is. Voorbeelden van kaliumzout: LoSalt, Verstegen dieetzout, Jozo bewust/ light.

Ongewenst afvallen

Ongewenst gewichtsverlies kan er voor zorgen dat u eerder vermoeid of verzwakt bent. Mocht het lichaam vocht vasthouden, dan is op de weegschaal niet duidelijk te zien of er een afname is van vetweefsel of spierweefsel.

Oorzaken voor ongewenst gewichtsverlies kunnen zijn:

• Droge mond, minder speeksel
• Veranderde smaak
• Minder eetlust
• Vol gevoel
• Obstipatie
• Afname spierkracht en conditie

Voedingstips bij ongewenst gewichtsverlies

• Eet 3x per dag een tussendoortje; noten, kaas, melkproduct, worst, koekje, toastje met vis.
• Volvette melkproducten.
• Ruim gebruik van margarine en olie.
• Dranken met calorieën zoals sap en melkproducten.
• Persoonlijke voedingsadviezen en eventueel drinkvoeding op advies van diëtist.

Wanneer de energie of tijd ontbreekt om een maaltijd te bereiden, kan een maaltijdservice een oplossing zijn. Soms kunt u korting krijgen via het WMO loket van de gemeente. Let op dat u kiest voor een zoutarme maaltijd. Kant en klare maaltijden van de slager, groenteboer, cateraar, en supermarkt bevatten vaak veel zout. Kies geen soep of kies een zoutarme soep.

Maaltijdservice met keuze uit zoutarme maaltijden

Diëtist

Voor persoonlijk voedingsadvies kunt u terecht bij een diëtist bij u in de buurt. Vanuit de basisverzekering wordt 3 uur dieetbegeleiding vergoed. In geval van een aanvullende verzekering worden soms meer uren vergoed. Begeleiding van een diëtist wordt geadviseerd als u ongewenst afvalt of meer informatie wilt over het toepassen van de zout- of vochtbeperking. U kunt de hartfalenverpleegkundige of cardioloog vragen om een verwijzing naar de diëtist te schrijven.

Meer informatie over maaltijdservices

• www.apetito.nl 
• www.maaltijd-service.nl
• www.demaaltijdservice.nl

Het hartfalenteam bestaat uit

• hartfalencardiologen
• hartfalenverpleegkundigen

Het doel van het hartfalenteam is om patiënten met hartfalen een zo goed mogelijke begeleiding te geven gebaseerd op de Richtlijnen Hartfalen, zodat u zo optimaal kunt functioneren in het dagelijks leven en ziekenhuisopnames voorkomen kunnen worden.

De begeleiding bestaat uit

• Voorlichting te geven over hartfalen en de leefregels: mondeling, schriftelijk en digitaal via SanaCoach Hartfalen.
• Het optimaliseren van de medicatie die u krijgt voor uw hartfalen.
• Een laagdrempelige bereikbaarheid telefonisch en via SanaCoach Hartfalen op werkdagen.

Leefregels bij hartfalen

• Zoutbeperking
• Vochtbeperking
• Dagelijks wegen
• Therapietrouw

Zorg op maat met digitale begeleiding via SanaCoach Hartfalen

• Uw toestand in kaart brengen met behulp van vragenlijsten.
• Kennis over hartfalen, medicatie met behulp van Kenniskuren.
• Bereikbaarheid hartfalenpoli via mailsysteem.

De frequentie van controles op de hartfalenpoli kan heel wisselend zijn

• Is uw toestand stabiel, dan zien we u niet op de hartfalenpoli.
• Als u klachten heeft van vocht vast houden, of andere zaken die snel aandacht vragen, zien we u op korte termijn op de hartfalenpoli.
• Als er een ziekenhuisopname is geweest als gevolg van het hartfalen, dan wordt u 2 weken na ontslag gezien op de hartfalenpoli.
• Bij het instellen op hartfalenmedicatie zien of spreken we u telefonisch om de 2 -3 weken op de combipoli hartfalen tot dat de medicatie optimaal ingesteld is.

Heeft u na het lezen van deze informatie nog vragen? Stel uw vragen tijdens het eerstvolgende bezoek of bel naar: